۶ شباهت و تفاوت ماجرای بنزینی ۹۸ و ۱۴۰۰/ تدبیری که آبان را آرام کرد

ظهر روز سه‌شنبه (۴ آبان)، اختلالی در سامانه هوشمند سوخت در پمپ بنزین‌های سراسر کشور ایجاد شد که در این گزارش مقایسه‌ای بین این ماجرا و حوادث و حواشی افزایش قیمت بنزین در سال ۹۸ ارائه خواهد شد.

ساعاتی بعد از آغاز این اختلال، رسانه‌های داخلی مشکل توزیع بنزین را در تمام ۴۳۰۰ پمپ بنزین کشور تأیید کردند و از تشکیل شدن صف‌های طولانی خبر دادند. در شرایطی که مقامات داخلی در حال بررسی علت اختلال بودند و احتمال «حمله سایبری» به سامانه هوشمند سوخت را مطرح می‌کردند، رسانه‌های خارجی سعی داشتند این جریان را به ماجرای گرانی بنزین در آبان ۹۸ ربط بدهند.

باز «آبان»، باز «بنزین»!
نکته‌ای که در حمله سایبری اخیر، هر نگاهی را به خود جلب می‌کند، وقوع این ماجرا در آستانه سالگرد اعتراضات و اغتشاشات آبان ۹۸ است. حوادث تلخ و ناامنی‌هایی که در کشور با آن مواجه بوده‌ایم، اگرچه به پایان رسیده‌اند، اما سالگرد آنها هنوز جزئی از برنامه‌های دشمن برای تکرار ناامنی‌ها و به خطر انداختن جان مردم است. از این رو، اختلال در سوخت‌رسانی در آستانه سالگرد آبان ۹۸ پیام‌هایی با خود به همراه داشت.

علاوه بر این، هدف قرار دادن بنزین و ایجاد اختلال در سوخت‌رسانی به مردم، علاوه بر اینکه وقایع تلخ دو سال قبل را برای جامعه یادآوری کند، به عنوان یکی از کالاهای مصرفی و اساسی بخش زیادی از مردم که با زندگی روزمره سروکار دارد، می‌خواهد آنها را به سمت یک جنگ با حاکمیت سوق دهد.

تصمیم و توطئه
اگرچه این ماجرا از نظر زمان رخداد، یعنی «آبان ماه» و ماهیت ماجرا، یعنی «بنزین» با علت اعتراضات و اغتشاشات سال ۹۸ شباهت داشت؛ اما توجه به یک تفاوت اساسی ضرورت دارد. افزایش قیمت بنزین در سال ۹۸، از تصمیمات نظام بود که دولت وقت به عنوان مجری این تصمیم، با نواقصی که در عملکرد خود داشت به نوعی باعث شعله‌ور شدن آتش اعتراضات شد. در حالی که آنچه در آبان ۱۴۰۰ اتفاق افتاد در پی یک اختلال به وجود آمد، اختلالی که بیش از هرچیز به یک خرابکاری شباهت داشت.

اینکه حمله سایبری دقیقاً در آبان ماه اتفاق افتاد، موضوع بنزین را هدف قرار داد و تأیید شدن اینکه اختلال ایجاد شده یک اقدام خرابکارانه توسط دشمن بود، حکایت از این دارد که هدف عاملان این اقدام عصبانی کردن جامعه در آستانه سالگرد اغتشاشات و اعتراضات آبان ۹۸ بوده است. بنابراین، دشمنان نظام بار دیگر سعی داشتند تا با احساسات مردم بازی کنند، آنها را به خیابان‌ها بکشند و با ایجاد ناامنی، پروژه کشته‌سازی در ایام اعتراضات مردمی را اجرا کنند تا کشور به سمت یک بحران جدید برود.

دشمن در رؤیای تکرار آشوب
رسانه‌های بیگانه و ضدایرانی به گواه تاریخ، در هر شرایطی به دنبال ایجاد ناامنی، فرافکنی و بی‌اعتمادی میان مردم بوده‌اند. این رسانه‌ها که بر اساس سیاست خود، تلاش می‌کنند با ارائه ترکیبی از اخبار راست و دروغ، ذهن مخاطب را به سمت اهداف خود معطوف کنند، این بار هم در پی ماهی‌گیری از آب گل‌آلود برآمدند. آنها با پررنگ کردن وجه شباهت دو ماجرای حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت و افزایش قیمت و اعتراضات سال ۹۸، سعی داشتند مخاطبان خود را به سمت یک آشوب دیگر تهییج کنند و با مسموم کردن ذهن جامعه بار دیگر بستری برای بر هم زدن امنیت داخلی فراهم آورند.

عملکرد روحانی و رئیسی
واضح است که هم در اعتراضات به گرانی بنزین آبان ۹۸ و هم در ماجرای اختلال در توزیع سوخت در آبان ۱۴۰۰، دولت متولی و مسئول پاسخ به افکار عمومی است و باید در چنین شرایطی اوضاع را مدیریت کند و نگذارد فضا ملتهب شود. در دیگر سو رئیس دولت است که با اظهارات خود می‌تواند جو حاکم بر جامعه را آرام کرده و با عملکرد خود، چالش پیش آمده را تحت کنترل دربیاورد.

۲۴ آبان ۹۸، طرح افزایش قیمت بنزین درحالی کلید خورد که مسئولان مختلفی پیش از آن قول ثابت ماندن قیمت سوخت را به مردم داده بودند. بعد از آنکه در خبر بامداد جمعه، اجرایی شدن این تصمیم از رسانه ملی پخش شد، مردم شوکه شده بودند و انتظار داشتند رئیس‌جمهور پاسخی قانع کننده به سوالات‌شان بدهد؛ اما دو روز طول کشید تا حسن روحانی تصمیم بگیرد درباره این تصمیم ناگهانی به مردم توضیح بدهد.

او عصر یکشنبه، ۲۶ آبان، در جلسه هیئت دولت بعد از آنکه در دو روز قبل از آن، اعتراضات به سراسر کشور سرایت کرد و شرایط بحرانی شده بود، لب به سخن گشود. او به جای آرام کردن فضا، با لحنی تهدیدآمیز گفت: «خودرو در اختیار من است که استفاده کنم نه اینکه راه‌بندان درست کنم. اگر راه‌بندان درست کردم خوشبختانه آن قدر سیستم مانیتور و دوربین داریم که خودرو، پلاک آن و راننده مشخص می‌شود.»

روحانی برای سخن گفتن با مردم درباره اقدامی که تصمیم مستقیم دولتش بوده است، دو روز تأخیر کرد که از نگاه برخی کارشناسان همین تأخیر مردم را عصبانی‌تر کرد؛ اما در ماجرای حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت که ساعت ۱۱ ظهر سه‌شنبه (۴ آبان) اتفاق افتاد و موضوعی پیش‌بینی نشده بود، سید ابراهیم رئیسی بلافاصله در این باره به مردم توضیح داد. او صبح روز بعد یعنی چهارشنبه (۵ آبان) در جلسه هیئت دولت اولین اظهارات خود را به این موضوع اختصاص داد و گفت: «وزارت نفت باید نسبت به جبران آثار اختلال ایجاد شده، اقدام نماید که حقی از مردم ضایع نگردد.»
به اعتقاد کارشناسان، مسئله دیگری که در ماجرای اعتراضات آبان ۹۸ مردم را عصبانی و اوضاع را ملتهب‌تر کرد، ادعای عجیب روحانی بود که گفت: «شبی که سهمیه‌بندی بنزین اجرا شد من خودم هم اطلاع نداشتم و نمی‌دانستم که اجرای این طرح این هفته است یا هفته آینده! من هم صبح جمعه فهمیدم

روحانی نه تنها با اظهارات عجیب خود اجازه نداد موج اعتراضات فروکش کند، بلکه هیچ اقدامی نکرد تا مردم او را در کنار خود احساس کنند؛ اشتباهی که رئیسی از آن دوری کرد و اجازه نداد بین دولت و مردم تنشی دربگیرد. از این رو بود که سید ابراهیم رئیسی روز چهارشنبه (۵ آبان) بعد از آنکه در جلسه هیئت دولت توضیحاتی درباره اختلال سامانه توزیع سوخت ارائه داد، سخنرانی خود در «اجلاس وزرای خارجه همسایگان افغانستان» را لغو کرد و برای پیگیری حل مشکل ایجاد شده در سامانه سوخت، بصورت سرزده به وزارت نفت رفت.

او پس از آنکه در وزارت نفت با مدیران گفتگو کرد، در پمپ بنزین میدان فردوسی حضور یافت و شانه به شانه مردم در جریان آخرین اقدامات شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی برای حل اختلال پیش آمده قرار گرفت؛ اقدامی که جای خالی آن در دولت قبلی به وضوح حس می‌شد.

اقدام سید ابراهیم رئیسی در فردای اختلال پیش آمده در سامانه سوخت، مورد تحسین اصلاح‌طلبانی که ۸ سال حامی روحانی بودند هم واقع شد. «سید محمدعلی ابطحی» عضو شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز در توئیتی نوشت: «اینکه اولویت آقای رئیسی مسائل داخلی، قوت دولت است. لغو سخنرانی در اجلاس افغانستان و سرزدن به وزارت نفت و پمپ بنزین‌ها، همدلی با مشکل مردم است. کار نیکو را پاس داشت. مشکل اساسی دولت آقای روحانی اولویت‌بخشی به سیاست خارجی در مقابل مسائل داخلی بود»

از سوی دیگر، «علیرضا سلیمی» نماینده مردم محلات در صحن علنی مجلس شورای اسلامی نیز با تاکید بر تفاوت نتیجه مدیریت اشرافی و مدیریت جهادی گفت: «تفاوت دو نوع نگاه و دو نوع مدیریت، مدیریت اشرافی و مدیریت جهادی، در فتنه بنزینی ۹۸ و ۱۴۰۰ روشن شد؛ هر دو فتنه بود، لکن یک مدیر نگاه به چهره هشتاد میلیون کرد و با ریشخند اعلام کرد خود صبح جمعه متوجه شده است، کشور را به آشوب کشید و موجب کشته شدن ۱۰۰ ها نفر شد، مدیر دیگر خود به میدان آمد و با حضور میدانی این فتنه را مدیریت کرد.»

رسانه ملی؛ از انفعال تا کنشگری
او همچنین نقش رسانه‌ها در خنثی کردن خطرات احتمالی ناشی از حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت را تأثیرگذار دانست و عنوان کرد: «از رسانه‌ها به خصوص صدا و سیما به خاطر اطلاع رسانی به موقع و مدیریت فضا و جلوگیری از جولان رسانه‌های معاند تشکر می‌کنم.»

البته عملکرد دولت و رئیس‌جمهور تنها عاملی نیست که بر کنترل شرایط اثر مستقیم دارد بلکه اطلاع‌رسانی و سیاست رسانه ملی در بازتاب اخبار نیز نقش مهمی در سرنوشت رویدادهای شبه بحران و بحرانی دارد.

در ماجرای اتفاقات آبان ۹۸، در همان ساعات ابتدایی جمعه (۲۴ آبان)، بعد از اعلام افزایش قیمت بنزین موج اعتراضات در بسیاری از شهرهای کشور آغاز شده بود؛ اما اخبار نیمروزی شبکه یک صدا و سیما حتی به اندازه یک خط درباره اعتراضاتی که به صورت مردمی اغاز شده بود توضیح نداد؛ این در حالی است که رسانه‌های فارسی‌زبان از جمله بی‌بی‌سی فارسی، رادیو فردا، یورونیوز و صدای آمریکا جزئیات اعتراضات را کم کم به صدر اخبار آوردند و در مسیر اهداف خود به آن پر و بال دادند.

اما تغییر سیاست اطلاع‌رسانی در رسانه ملی، سرنوشت آنچه در آبان ۱۴۰۰ اتفاق افتاد را تحت تأثیر قرار داد و اجازه نداد تا این ماجرا هیجانی شود و مردم احساس کنند کسی قصد پنهان کردن حقیقت را دارد. از این رو سه‌شنبه (۴ آبان)، اخبار نیمروزی شبکه یک تنها دو ساعت بعد از اختلال پیش آمده در سامانه سوخت، به دور از هرگونه ملاحظه‌کاری به بررسی موضوع پرداخت و ارتباط زنده تصویری با خبرنگار مستقر صداوسیما در پمپ بنزین‌های سطح شهر برقرار کرد.

تجربه نشان می‌دهد، نقش مسئولین و رسانه‌ها در کنترل شرایط خاص اهمیت ویژه‌ای دارد، آنچنان که اقدامات و سیاست‌های غلط می‌تواند یک تصمیم ملی را به بحرانی در سراسر کشور تبدیل کند یا در نقطه مقابل، عملکرد مناسب و اطلاع‌رسانی صحیح می‌تواند بحران برنامه‌ریزی شده از سوی دشمنان را خنثی و آن را به درستی مدیریت کند.