مسأله عزت نفس و مقوله خود ارزشمندی، از اساسی ترین عوامل در رشد مطلوب شخصیت کودکان و نوجوانان است. برخورداری از اراده و اعتماد به نفس قوی، قدرت تصمیم گیری و ابتکار، خلاقیت و نوآوری، سلامت فکر و بهداشت روانی، رابطه مستقیمی با میزان و چگونگی عزت نفس و احساس خود ارزشمندی، فرد دارد. مقاله ی حاضر ضمن پرداختن به این موضوع روش هایی را برای کمک به تحول و شکل گیری عزت نفس کودکان و نیز کودکان دارای نیازهای ویژه ارایه کرده است.
عزت نفس چیست؟
عزت نفس، چگونگی احساس ما دربارۀخودمان است و می توان گفت کلید رفتار فرد است.
مهمترین نیاز انسان کسب عزت نفس است[۱].
عزت نفس زیادی کار دستت نده!!!
آنهایی که عزت نفس خیلی زیاد دارند، غالبا خام و با بی احتیاطی عمل می کنند.
اگر والدین نیاز کاوش کردن را ناکام کنند، مانع از شکل گیری عزت نفس می شوند و از این رو احساس حقارت و خشم جای آن را می گیرد[۲]
عزت نفس از کجا میاد
به نظر راجرز انسان ها برای به دست آوردن توجه مثبت نیازی درونی دارند. توجه مثبت از دو راه می تواند حاصل شود.
- بی قید و شرط دوست بدارید.
- توجه مثبت.
عزت نفس، بعد هیجانی با ارزشیابی خودپنداره است. عزت نفس به ارزش خود یا تصور خود نیز اشاره دارد. ارزشیابی خود غالبا یک واکنش هیجانی را بر می انگیزد. مثلا یک دانش آموز خوب وقتی در یک امتحان نمرۀبیست بگیرد، احساس غرور می کند. باید توجه داشت که همۀخود ارزشیابی ها مثبت نیستند. مثلا کودک ممکن است از اینکه در خواندن ضعیف است، احساس شرمساری کند. عزت نفس، این احتمال را افزایش می دهد که ما در رفتارهای خود از یک روش بیش از روش دیگر پیروی کنیم و به این دلیل، نتایج رفتاری مهمی دارد. بنابراین، باید ارزیابی مثبت کودک از خود را تقویت کرد و در صورت لزوم، هنگام ارزیابی منفی کودک از خود، مداخله نموده و رفتار نامناسب وی را تغییر داد
عزت نفس در کودکی
کودکان در اوایل کودکی نظر بسیار مثبتی در مورد خودشان دارند اما اوضاع در اواسط کودکی تغییر می کند چون کودکان خودشان را از لحاظ موفقیت و شکست با دیگران مقایسه می کنند. شاید دلیلش قضاوت ها و مقایسه های انتقادی باشد که مدرسه و گسترش شبکۀروابط اجتماعی کودکان به ارمغان می آورد. عزت نفس کودکان پیش دبستانی به اندازۀکودکان بزرگتر و بزرگسالان، چندان مشخص نیست و معمولا توانایی خود را خیلی زیاد و دشواری تکالیف را کمتر از حد ارزیابی می کنند. در دوره ای که کودکان پیش دبستانی باید بر مهارت های جدید تسلط یابند، عزت نفس زیاد، خیلی به آنها کمک می کند (هارتر، ۲۰۱۵ ). اغلب کودکان پیش دبستانی می دانند که بزرگتر و قوی تر می شوند و می فهمند که شکست در یک موقعیت، اغلب به موفقیت در موقعیت دیگر تبدیل می شود. شکیبایی و ترغیب بزرگترها که می دانند کودکی که در دوچرخه سواری مشکل دارد یا نمی تواند با قیچی چیزی را ببرد مدتی بعد قادر به انجام آن خواهد بود، اعتقاد کودکان به توانایی هایشان را تقویت می کند. عزت نفس مثبت با سازگاری بهتر، استقلال بیشتر، رفتارهای تدافعی کمتر، پذیرش دیگران، معاشرتی بودن، انگیزه برای یادگیری و پیشرفت تحصیلی رابطه دارد.
کودکانی که عزت نفس بالایی دارند انتظار دارند عملکرد خوبی داشته باشند و موفقیت هایشان را معلول تلاش ها و توانایی های خودشان می دانند. آنها احساس می کنند روی زندگیشان تسلط دارند، در برابر اشتباهات و شکست ها به زانو در نمی آیند و از آنها درس عبرت می گیرند. همچنین کودکانی که عزت نفس بالایی دارند با برخوردهای ناراحت کننده بهتر کنار می آیند.
عزت نفس در دوران نوجوانی
در دورۀنوجوانی، متمایز شدن عزت نفس که جنبۀارزش گذار خودپنداره است، ادامه می یابد. علاوه بر شایستگی تحصیلی، احساس ارزشمندی اجتماعی و توانایی جسمانی، موضوعات مهم دیگری به این دوره افزوده می شوند. دوستی صمیمانه، جاذبۀرمانتیک و شایستگی شغلی. سطح عزت نفس در دورۀنوجوانی تغییر می کند. عزت نفس فقط هنگام انتقال از یک مقطع تحصیلی به مقطع دیگر به طور موقتی کاهش می یابد و غیر از این مورد در اغلب نوجوانان افزایش می یابد. این افزایش مستمر در عزت نفس، دلیل دیگری است که پژوهشگران جدید این فرض را که نوجوانی دورۀآشوب هیجانی است، زیر سوال می برند. برخلاف آن چه تصور می شود در اغلب افراد، نوجوان شدن به احساس غرور و اعتماد به نفس می انجامد.
به طور کلی نوجوانان از لحاظ عزت نفس بسیار تفاوت دارند. آن هایی که رشد بلوغ جنسی بی موقع داشته اند، کسانی که زیاد مواد مخدر مصرف می کنند، یا آنهایی که در مدرسه مردود می شوند، احساس خوبی نسبت به خود ندارند. از این گذشته، از بین کسانی که عزت نفس شان در نوجوانی افت می کند، دختران بیشترین تعداد را تشکیل می دهند. زیرا دختران در مورد ظاهر جسمانی شان بیشتر نگران هستند و در مورد توانایی خود احساس عدم اطمینان بیشتری می کنند.
موقعیت هایی که نوجوانان در آنها به سر می برند، می توانند این تفاوت های گروهی را تغییر دهند. فرزند پروری مقتدرانه که موجب عزت نفس زیاد در کودکی می شود، در نوجوانی نیز موجبات عزت نفس زیاد را فراهم می آورد. در مقابل، چنانچه حمایت بزرگسالان با همسالان مشروط باشد، یعنی تا وقتی که نوجوانان به معیارهایی بیش از حد عالی نرسیده باشند، غالبا رفتارهایی را انجام می دهند که «غلط » می پندارند. به عبارت دیگر، این رفتارها را بیانگر خود واقعی نمی دانند. نوجوانانی که برای محافظت خود از عدم تأیید دیگران، اغلب به صورت « تصنعی» رفتار می کنند دچار عزت نفس کم، افسردگی و بدبینی نسبت به آینده می شوند و بالاخره نوجوانانی که به مدارسی می روند یا در محله هایی زندگی می کنند که گروه قومی یا مقام اجتماعی – اقتصادی آنها محترم شمرده می شود، مشکلات عزت نفس کمتری دارند. مدارس و جوامعی که میراث فرهنگی نوجوانان را می پذیرند، به احساس ارزشمندی و هویت شخصی منسجم و ایمن آنها کمک می کنند.
برای آشنایی با کتاب های مرتبط با افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان کلیک کنید
پی نوشت ها:
[۱] آدلر.
[۲] آلپورت.
ثبت دیدگاه