مطالعه تیپ شخصیتی شهید چمران از منظر قرآن کریم

هدف: این پژوهش مطالعه تیپ شخصیتی شهید چمران از منظر قرآن کریم است.

روش: روش مورد استفاده در این پژوهش تحلیل محتوا است که با تمرکز بر روش های اختصاصی تدبر در قرآن به خصوص تدبر کلمه ای(لقوم) به استخراج تیپ های شخصیتی پرداخته شده است. سپس بر روی زندگینامه و متون بجا مانده از شهید دکتر مصطفی چمران متمرکز شده است.

یافته ها: نتیجه به دست آمده در این پژوهش، قرار گرفتن شخصیت شهید چمران، ذیل تیپ پیرامون گرا (یتفکرون یا تفکرگرا) می باشد. افراد این تیپ شخصیتی، اهل سعی و تلاش برای حل مشکل ها و کشف فایده ها هستند. این افراد جستجوگر و کاوشگرند. اهل تعاونند و کارهای عمومی جامعه را به عهده می گیرند. کسانی هستند که واکنش مثبت نسبت به برنامه های سازنده دارند.

نتیجه گیری: این پژوهش با خروج از روش های مرسوم بررسی شخصیت، می تواند درک صحیح تری از حوزه های عملکردی افراد ایجاد کند. همچنین با بررسی تیپ شخصیتی افراد تاثیرگذار در جامعه این امکان را می دهد که جامعه را به سمت داشتن افراد مؤثر سوق داد.

مقدمه

نو بودن و پیچیدگی های شخصیت آن را به موضوع جذاب و هیجان برانگیز تبدیل کرده و بسیاری از افراد به مطالعه در مورد مباحث مربوط به آن علاقه مند شده اند. همین مسئله باعث شده تعاریف مختلفی از شخصیت و نظریه های مرتبط با آن وجود داشته باشد(بشیری، حیدری،۱۳۹۶.)

برخی از این نظریه ها با همدیگر همسو نیستند و حتی گاه در میان آنها ناهمگرایی و تعارض نیز وجود دارد اما هریک از آنها حاوی مطالب اساسی و نکات مهمی هستند و دریچه های جدید برای درک و پیش بینی رفتار انسان در موقعیت های گوناگون به روی اهل تحقیق می گشایند. به عنوان مثال مدی می گوید: شخصیت مجموعه پایدار از ویژگی ها و گرایش هاست که مشابهت و تفاوت های رفتار روانشناختی (افکار،احساسات و اعمال) افراد را که تداوم زمانی دارد و ممکن است به دلیل فشارهای اجتماعی و زیست شناختی موقعیت ها بلاواسطه شناخته شوند یابه آسانی درک نشوند، مشخص می کند. مایلی(۱۹۸۵) شخصیت را کلیتی روانشناختی میداند که انسان خاصی را مشخص می کند. وی شخصیت را مفهومی انتزاعی نمی داند(بشیری، حیدری،۱۳۹۶). از نظر فرانکلین(۲۰۱۰) شخصیت به الگوی افکار، احساسات ورفتار اطلاق می شود که به طور مداوم توسط، فرد درطول زمان به نمایش گذاشته می شود (هاشمی،۱۳۹۶.)

برای خروج از هرج و مرج ها در موضوع شخصیت، یکی از راه ها مراجعه به قرآن برای دستیابی به تعریف شخصیت و انواع تیپ های شخصیت است.

همچنین به اعتقاد بسیاری از محققان علوم اجتماعی و روانشناسی ویژگی های اجتماعی شخصیت پرورش یافتنی است و می توان آن را در افراد ایجاد کرد. پیشنهاد می گردد در پژوهش های آتی این پژوهش پیرامون امام خمینی و شهید مطهری و شهید بهشتی انجام شود. از این رو شناسایی افرادی که می توانند به عنوان الگو درنظر گرفته شوند که با شناسایی تیپ های و ویژگی مرتبط با تیپ شخصیتی آنها بسمت پرورش افرادی مانند آنها دست یافت، حائز اهمیت است. یکی از این افراد شهید دکتر مصطفی چمران است.

شهید دکتر مصطفی چمران در سال ۱۳۱۱ در شهر مقدس قم به دنیا آمد. در سال۱۳۳۶با احراز رتبه اول در دانشکده فنی دانشگاه تهران در رشته الکترونیک فارغ التحصیل شد. در سال ۱۳۳۷با استفاده از بورس تحصیلی شاگردان ممتاز به آمریکا اعزام شد. پس از تحقیقات علمی در جمع معروف ترین دانشمندان جهان در دانشگاه برکلی کالیفرنیا، با ممتازترین درجه علمی موفق به اخذ دکترای الکترونیک و فیزیک پلاسما گردید.

درسال ۱۳۴۲پس از قیام خونین ۱۵خرداد، رهسپار مصر شد. درآن جا به مدت دو سال، سخت ترین دوره های چریکی و جنگ های پارتیزانی را آموخت و به عنوان بهترین شاگرد این دوره انتخاب شد. در سال ۱۳۵۰جهت ایجاد پایگاه چریکی مستقل برای تعلیم رزمندگان ایرانی و مبارزه بر علیه صهیونیزم اشغالگر به کشور لبنان عزیمت کرد. در آن جابه کمک امام موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان، سازمان امل را پی ریزی کرد و به عنوان یک چریک تمام عیار در مقابل اسراییل خون خوار به مبارزه پرداخت.

در سال ۱۳۵۷با پیروزی انقلاب اسلامی به ایران بازگشت و در مدت کوتاهی مسئولیت های بزرگی را بر دوش گرفته و اقدامات مؤثری را در جهت تثبیت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به انجام رساند.

از برجسته ترین مسئولیت ها و خدمات وی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

وزیر دفاع، نماینده مردم تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی، نماینده امام در شورای عالی دفاع، فرمانده جنگهای نامنظم، پاکسازی منطقه کردستان و آزادی شهر پاوه از لوث وجود دشمنان.

مصطفی چمران در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ در منطقه دهلاویه حوالی شهر سوسنگرد، بر اثر اصابت ترکش خمپاره های دشمن به شهادت رسید (علی مردانی، ۱۳۹۸).

شهید چمران از شخصیت های تاثیرگذار در تاریخ انقلاب اسلامی ایران است. او با کنار هم گذاشتن صفات متعدد و گاه متضاد تصویری از یک انسان متعهد و انقلابی را نشان داد. به دلیل گستردگی حوزه های شخصیتی شهید چمران، قابلیت تعریف الگو و اسوه برای نسل های بعدی وجود دارد. بنابراین هدف این پژوهش مطالعه تیپ شخصیتی شهید دکتر چمران از منظر قرآن کریم بود.

روش:

پژوهش حاضر از نوع کیفی است. روش مورد استفاده در این پژوهش تحلیل محتوا است که با تمرکز بر روش های اختصاصی تدبر در قرآن به خصوص تدبر کلمه ای به استخراج تیپ های شخصیتی پرداخته شده است.

سپس مطالعه موردی پژوهش مدنظر قرار گرفت که شامل بررسی شخصیت شهید دکتر چمران بود.

دربخش تحلیل محتوا، تدوین از راه به کارگیری روشهای تدبّر درقرآن مانند تدبر کلمه ای بر اساس سری ده جلدی روش های تدبر در قرآن کریم (اخوت،۱۳۹۲) صورت گرفت. برای فهم ابتدایی معنای کلمات در سوره ها، لغتنامه التحقیق (مصطفوی،۱۳۶۰) و جهت فهم آیات سوره و ارتباط آیات و کلمات با یکدیگر، تفسیر المیزان(طباطبایی،۱۳۷۴) مبنای کار قرار گرفت؛ بدین ترتیب، انواعی از مراحل از واژه شناسی قرآنی شخصیت، معناشناسی واژگان، استخراج گزاره ها،کشف مؤلفه ها وارائه تعاریف مربوط به واژگان متناظر با شخصیت انجام گرفت. درتمامی مراحل جمعی ازپژوهشگران و متخصصان قرآنی به صورت دقیق محتوای گزاره ها و کشف مؤلفه ها ازآیات را ارزشیابی کردند.

برای شناخت و بررسی یک شخصیت حقیقی دو مسیر وجود دارد:

– استفاده از منابع مستقیم: کتاب، دست نوشته، صوت یا فیلمهایی که توسط شخص تولید شده است.

– استفاده از منابع غیر مستقیم: منابع مکتوب یا شفاهی، خاطرات افراد دیگر درباره شخص.

در بررسی تیپ شخصیتی شهید چمران به دلیل گستردگی حوزه ها و بسترها تنها به یکی از منابع مستقیم به دست آمده از ایشان اکتفا شده است.

متن مناجات بررسی شده از آخرین دست نوشته های ایشان است. این دست نوشته متعلق به آخرین روزهای حیات شهید چمران است، از همین رو می توان اطمینان داشت که شهید چمران در دوره بلوغ شخصیتی زندگی خود به سر می بردند. در نتیجه استناد به این دست نوشته جهت بررسی تیپ شناسی شخصیت ایشان قوی است.

نتایج و یافته ها:

متن مناجات شهید چمران به قسمت های مختلف تفکیک شده است و تیپ شخصیتی مطابق با آن در مقابلش قرار گرفته است.

بحث:

در تاریخ بشری افرادی وجود دارند که با ویژگی ها و قابلیت های ویژه خود، توان هدایت و مدیریت جامعه خود را به دست می آورند. در فرهنگ و اندیشه اسلامی علاوه بر افرادی که در هر عصر می توانند با حرکت در صراط حق پیش گامی جامعه را مسلمان را به دست بیاورند؛ شهدای هر امت به دلیل برخورداری از رزق الهی می توانند در جایگاه الگو و اسوه برای جامعه مسلمان قرار بگیرند. شهدا در مراتب مختلف، پس از شهادت روشنگر مسیر پیش روی امت اسلامی هستند. از همین رو شناخت و تحلیل شخصیتی شهدا، به طرح ریزی مسیر روبروی امت اسلامی کمک می کند.

شهید چمران در دوران حیات خود در جبهه های مختلف فرهنگی، سیاسی و نظامی در ایران و لبنان به مبارزه پرداخته بودند. از سویی دیگر به دلیل وجود روحیات هنری و عرفانی تا جنگی، شخصیت ایشان ابعاد متنوعی را به مخاطب نشان می دهد.

با بررسی آخرین مناجات شهید چمران، به نظر می رسد تیپ بروز یافته اصلی در این مناجات شخصیت مشکل گشا یا پیرامونگرا می باشد که ذیل شخصیتهای یتفکرون طبقه بندی می شود. این تیپ شخصیتی جزء تیپ های پایه ای بوده و تیپ های دیگر را می توان به نحوی برآمده از این تیپ شخصیتی دانست.

در مرتبه بعد تیپ های نزدیک به تیپ تفکری در این مناجات تیپ ذکرگرا و پس از آن تیپ شکرگرا دیده می شود.

منابع

– قرآن مجید و تفاسیر آن

– اخوت، احمدرضا. (۱۳۹۲). روشهای تدبر کلمه ای. چاپ اول. تهران. انتشارات قرآن و اهل بیت نبوت (علیهم السلام).

– اخوت، احمدرضا. (۱۳۹۲). روشهای مقدمات تدبر. چاپ اول. تهران. انتشارات قرآن و اهل بیت نبوت (علیهم السلام).

– بشیری، احیدری, م. (۱۳۹۶). روان شناسی شخصیت. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

– علی مردانی، نرگس. (۱۳۹۸). مصطفی چمران مردی برای تمام فصول. (چاپ پنجم). تهران: نشر وزراء

– طباطبایی، محمد حسین. (۱۳۷۴). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

– مصطفوی،حسن(۱۳۷۱)، التحقیق فی کلمات قرآن الکریم، چ۱،تهران:وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

– هاشمی، نظام(تابستان،۱۳۹۶). تبیین ویژگی های شخصیتی – تربیتی شهید مصطفی چمران با تأکید بر مأموریت های سازمانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی. فصلنامه پژوهش های مدیریت انتظامی،۱۲(۲،) ۱۹۷-۲۱۴