تحلیل سیاسی چیست؟ چگونه میتوانیم تحلیل صحیحی داشته باشیم؟

تحلیل سیاسی Political Analysis به معنای « تجزیه پدیده به اجزای تشکیل دهنده، شناخت اجزا و ارتباط آنها با یکدیگر و شناسایی کلیت پدیده مورد بررسی » می باشد ؛ در تحلیل سیاسی رخداد یا پدیده سیاسی به عنوان یک مجموعه کلی تصور می شود که از اجزا و واحدهای کوچکتری تشکیل یافته است . این اجزاءِ کوچک در حقیقت حکم آجرهای یک ساختمان را دارند که آنگاه که بر روی هم قرار گیرند ساختمان به وجود می آید . ذهن با تفکر و دقت پدیده را می شکند و اجزای تشکیل دهنده آن را از هم تفکیک می نماید .در این مرحله اجزا و عناصر از یکدیگر مجزا هستند ، بنابراین بررسی و مطالعه بر روی آنها آسان می شود .در مرحله بعد ذهن به کشف روابط بین اجزا و عناصر می پردازد ، و آنها را برای خود توصیف و تبیین می کند . مثلاً تحلیلگری قصد دارد پدیده «صهیونیسم بین الملل » را تجزیه و تحلیل نماید ، در آغاز پدیده صهیونیسم بین الملل یک مجموعه کلی است که پیوند و رابطه ها در آن شبکه ای از ارتباطات و مناسبات را به وجود آورده که فقط صورت خارجی آن برای تحلیلگران نمایان است . ولی حقیقت و ماهیت این پدیده روشن نیست . ذهن پدیده را به اجزا و واحدهای کوچکتر تقسیم می کند که مثلاً صهیونیسم بین الملل ترکیبی است از جریان های سیاسی ، اقتصادی یا مذهبی الف ، ب و ج که هر کدام از این جریانها برطبق ضوابط و منافعی با یکدیگر مربوط شده ، و تشکیل پدیده ای به نام صهیونیسم داده اند. اهداف ، برنامه ها و تاکتیک های این پدیده در سطح بین المللی عبارت است از … ، و بدین ترتیب تحلیلگر مانند شیمیدان پس از آنکه روابط را کشف کرد به تبیین آنها می پردازد .
به عبارت دیگر تحلیل ریشه یابی حوادث و پدیده ها و پیش بینی نتایج آن می باشند که طبعاً لازمه آن حلول در جزئیات آن حادثه نیز خواهدبود. به عبارت روشن تر انسان با دارا بودن معلومات و دانش کافی و تجربه لازم همراه با شمّ خدادادی حائز ملکه نفسانی می گردد که قادراست با درک صحیح پدیده ها و جریانهای سیاسی و کشف ارتباط متقابل حوادث به ارزیابی مسائل پرداخته و نتیجه مطلوب را اخذنماید. عملیاتی که انسان با بکارگیری این قوه انجام می د هد می توان به أن فن تحلیل سیاسی نام نهاد که در آن سه مرحله باید طی شود : الف ) تقسیم یک کلیت به اجزاء خود ب ) کشف و شناخت روابط اجزاء بر طبق قانون علیت ج ) تبیین و و تشریح روابط مذکور .
البته فرآیند تحلیل به همین جا ختم نمی شود و مرحله نهایی آن تعمیم پدیده به انواع مشابه آن می باشد که اصطلاحاً به آن پیش بینی آینده می گویند. در این مرحله تحلیل گر قادر خواهدبود که با توصیف و توضیح پدیده آینده آن را و نیز پدیده های مشابه را پیش بینی نماید. مشکلی که در این مرحله فراسوی تحلیل گر قراردارد اطمینان از رخداد هایی است که تنها متغیر های پیش بینی شده عامل آن می‌باشند و نه عوامل دیگر پرواضح است که پیش بینی چنین موضو عی مشکل تر از دو بخش دیگر تحلیل می باشد چرا که آگاهی از تحولات آینده به معنی توصیف و توضیح آینده‌ای است که کمیت و کیفیت آن برای ما روشن نیست و جز کسانیکه افاضه‌ای از علم خداوندی داشته وبر واقعیات احاطه دارند ، برای دیگران میسر نمی باشد. بنابراین تجزیه و تحلیل به صورت دقیق و علمی امر دشواری است که دست یابی به آن براحتی امکان پذیر نمی باشد شاید به همین دلیل است که بسیاری تحلیل گران در بیان فرآورده های تحلیلی خود از کلماتی همچون شاید بنظرمی رسد گمان می رود امکان می رود و محتمل است و کلمات مشابه استفاده می نمایند.
پس از توضیح مفهوم تحلیل سیاسی ، توانایی در این فن نیازمند کسب توانایی های علمی و عملی متعددی است که می توان آنها را به صورت منطقی در مراحل ذیل توضیح داد :
یکم . تعیین موضوع یا پدیده سیاسی ؛ همانگونه که می دانید موضوعات سیاسی جهان بسیار متنوع و گسترده بوده و به صورت طبیعی آشنایی دقیق و تحلیل کامل آنها توسط یکنفر امکان پذیر نیست از این رو معمولاً تحلیلگران و متخصصان مسائل سیاسی حوزه فعالیت خود را به منطقه یا موضوع معین ، اختصاص می دهند . از این رو کمتر کارشناس سیاسی است که مدعی آشنایی کامل و تحلیل همه موضوعات و مسائل سیاسی جهان باشد . البته می توان تحلیلی کلی را از مسائل مهم جهان ارائه نمود . افزون بر این از نظر علمی نیز تعیین هدف و محدود کردن ابعاد بررسی پدیده، موجب به نتیجه رسیدن سریع و دقیق تر تحلیل می شود. پس از تعیین هدف و ابعاد آن، باید سؤال های مناسبی درباره موضوع مورد نظر طرح شود تا به دنبال پاسخ آنها، برآیید.
دوم . جمع آوری و کسب اطلاعات صحیح ؛ اولین و مهمترین گام در زمینه تحلیل سیاسی داشتن اطلاعات صحیح پیرامون علل و عوامل مسائل و موضوعات جهان ، چینش قدرت و ساختار سیاسی جهان و چیستی اهداف و منافع واحدهای بین المللی و چگونگی عملکرد و رفتار این واحدها در سطح داخلی ، منطقه ای و جهان و همچنین میزان و نوع تأثیر سازمان های بین الملی بر تحولات جهان می باشد . اصولاً تحلیل حوادث سیاسی، بدون داشتن دانش و آگاهی سیاسی، ناکار آمد است. البته بدیهی است همه اطلاعات و منابع، ارزش یکسان نداشته و میزان اعتبار وارزش تحلیل هر کس، بستگی به وسعت اطلاعات، رعایت اصول ومبانی تحلیل و… دارد. در زمینه کسب اطلاعات می توانید از منابع مختلفی استفاده نمایید نظیر ؛ ۱. اینکه به صورت مرتب سعی نمایید در شبانه روز حداقل یکدفعه اخبار رادیو و تلویزیون خصوصاً بخشهای سیاسی و خارجی و تحلیل هایی را که توسط کارشناسان انجام می شود ، گوش دهید . ۲ . مطالعه روزنامه ها خصوصاً صفحات سیاسی و جهان یا ویژه نامه های دیپلماتیک و بین المللی که منتشر می کنند ، و مهمتر از آن مطالعه مداوم مجلات سیاسی و بین المللی که معمولاً در کتابخانه ها وجود دارد. ۳ . از آنجا که بسیاری مسائل سیاسی دارای زمینه های تاریخی یا … می باشند لازم است به تناسب موضوع کتابهای معتبری که در آن زمینه نگاشته شده مطالعه نمایید. ۴. برخی سایت های اینترنتی که در حوزه اخبار و تحلیل مسائل سیاسی فعالیت دارند نیز در زمینه کسب اطلاعات مفید می باشند. در هر صورت در حوزه دست یابی به اطلاعات مهم آن است اطلاعات صحیح و واقعی ، کامل و معتبر بوده و از تحریف به دور باشد .
سوم . انتخاب روش و متدلوژی مناسب ؛ کسب و جمع آوری اطلاعات به تنهایی به منزله مواد خامی است که لازم است بر اساس الگویی صحیح و مناسب با یکدیگر ارتباط داده شود تا بتوان به نتیجه و تحلیل سیاسی دست یافت . زیرا فهم پدیده های سیاسی تا ۵۰ درصد به مطالعه کتاب ها ، مواد خام علمی ،کلاس درس ، کتابخانه بستگی دارد اما بقیه آن با شخصیت فرد ، توانایی های روشی و… مرتبط است . تفاوت یک عالم سیاسی متوسط با یک عالم سیاسی برجسته ، صرفاً در مهارت و دقت در جمع آوری اطلاعات و مواد خام نیست ، بلکه در فرآیند مفهومی و نظری است که عالم برجسته را به سوی یک ساختار دقیق عملی سوق می دهد. در زمینه تحلیل سیاسی روشهای بسیار متعدد و متنوعی وجود دارد ؛ زیرا شناخت و تحلیل پدیده های سیاسی ـ اجتماعی از یک راه مشخص به دست نمی آید؛ زیرا هر موضوعی ـ بسته به ماهیت و محتوای آن ـ شیوه خاصی را می طلبد. مثلاً برای شناخت علل وقوع یک جنگ ، نمی توان به شیوه شناخت علل انقلاب عمل کرد. انتخاب روشی نامناسب، موجب تحلیل غیر واقعی و نتیجه گیری غلط می شود. بر این اساس یک تحلیلگر جهت توانایی و موفقیت در تحلیل سیاسی لازم است با روشها ،مدلها و نظریات علمی که پیرامون تحلیل پدیده های سیاسی وجود دارد ؛ آشنا شده و در شناخت مسائل سیاسی پیرامون خویش از آنها بهره برد . از این رو مطالعه چند منبع در این زمینه لازم است از قبیل :
۱ . روش‌شناسی علوم سیاسی ، سیدصادق حقیقت ، قم : مؤسسه انتشارات دانشگاه مفید ، ۱۳۸۵ .
۲ . آموزش دانش سیاسی ، حسین بشیریه ، تهران ، نگاه معاصر ، ۱۳۸۲ .
۳ . روش شناسی نظریه¬های جدید در سیاست ،جهانگیر معینی علمداری، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۸۵.
۴. روش و نظریه در علوم سیاسى، دیویدمارش و جرى استرکر، ترجمه امیر محمد حاجى یوسفى.
۵. نظریه پردازی در روابط بین الملل مبانی و قالب های فکری ، سید حسین سیف زاده ، تهران : سمت ، ۱۳۷۹ .
۶ . روش تحقیق در علوم سیاسی و روابط بین الملل ، سریع القلم ، تهران : فرزان روز ، ۱۳۸۰ .
چهارم . مرحله جمع بندی ؛ جمع بندی باید به گونه ای باشد که ضمن بیان خلاصه مراحل طی شده، نتیجه لازم و تصویری همه جانبه از موضوعِ موردِ بررسی نشان دهد. تحلیل های یک جانبه و تک بعدی، معمولاً واقع بینانه نیست و نمی تواند پاسخ گوی سؤالات و ابهامات باشد و یا حتی مقدمه و راهنمای مناسبی برای موضع گیری های سیاسی قرار گیرد.
پنجم . ویژگی های تحلیل گر ؛ تحلیل گر خوب، باید دارای ویژگی هایی باشد که مهم ترین آنها عبارت است از: ۱. واقع بینی: تحلیلگر باید به دور از اغراض شخصی و پیش داوری ها و بدون دخالت تمایلاتِ خود، با واقع بینی به تحقیق بپردازد. قوی ترین عاملی که انسان را از خطاها و لغزش ها باز می دارد و او را به سمت واقع بینی هدایت می کند، تقوا است. قرآن کریم می فرماید: « یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللّهَ یجْعَلْ لَکُمْ فُرْقانًا ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر تقوای خدا پیشه کنید، خداوند به شما قدرت تشخیص حق و باطل می دهد». (انفال(۸)، آیة ۲۹) و نیز می فرماید: « وَ اتَّقُوا اللّهَ وَ یعَلِّمُکُمُ اللّهُ ؛ تقوای خدا را پیشه و روش خود قرار دهید؛ چرا که خداوند شما را آموزش می دهد».( بقره، آیة ۲۸۲ )
۲. اجتناب از ظن: هر گونه شناخت، تحلیل، جمع بندی و موضع گیری، باید مستند و مبتنی بر علم باشد. نمی توان ظن را پایه تحلیل قرار داد. خداوند می فرماید: « إِنَّ الظَّنَّ لا یغْنی مِنَ الْحَقّ ِ شَیئًا »؛ «همانا گمان [شما را] اندکی از حق بی نیاز نمی سازد». یونس (۱۰)، آیه ۳۶.
۳. پیروی نکردن از هوای نفس: عامل بسیاری از انحراف ها و خطاها، خودمحوری و بی توجهی به واقعیت ها و پیروی از امیال و هواهای نفسانی است.
۴. پرهیز از پیروی کورکورانه: مطالب رسانه های استکباری و حتی تحلیل گران داخلی، باید به دقت بررسی شود. تحلیلگر باید فارغ از طیف های رسانه ای، بر اساس اسناد و مدارک و واقعیت ها به بررسی پدیده های سیاسی بپردازد. اگر کسی توان و قدرت تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی را به صورت دقیق و مستدل دارد، با گذراندن مراحل پیش گفته و داشتن ویژگی های تحلیل گری، می تواند تحلیل سیاسی ارائه نماید؛ اما اگر چنین توانی ندارد، یا امکانات لازم و اطلاعات کافی در اختیارش نیست، باید به منابعی مراجعه کند که دارای این ویژگی ها باشند. باید از تحلیل های دشمنان خارجی و داخلی ـ که از طریق امواج رادیویی و برخی مطبوعات، به تحریف حقایق و وارونه جلوه دادن واقعیت ها می پردازند ـ پرهیز شود. نگ: فرامرز رفیع پور، توسعه و تضاد ـ آناتومی جامع؛ جواد منصوری، شناخت و تحلیل سیاسی.
۵. به کارگیری اصول مکتبی؛ در تحلیل حوادث و وقایع، باید اصول و ارزش های دینی را ملاک قرار داد و در تمامی مراحل تحلیل و نتیجه گیری در نظر داشت.
ان شاء الله در صورت داشتن علاقه و انگیزه کافی ، پشتکار لازم و تمرین مداوم در زمینه فرایندهای فوق ، پس از مدتی (البته نه چندان کوتاه) متوجه می شوید که از قدرت شناخت و تحلیل مطالب سیاسی در سطح داخلی و بین المللی برخوردار شده اید و روز به روز قوی تر هم می شوید .
جهت آگاهی بیشتر ر.ک :
۱ . شناخت و تحلیل سیاسی ، جواد منصوری ، مشهد: آستان قدس ، ۱۳۷۲ .
۲ . فن تحلیل سیاسی ، حمید فرهادی نیا ، انتشارات فرهنگ انقلاب اسلامی ، ۱۳۶۴ .
۳ . آشنایی با مفاهیم روش تحلیل سیاسی ، رمضان شعبانی سارویی ، پایگاه اینترنتی بصیرت .
۴ . روش های تحقیق در علوم انسانی ، عزت اللّه نادری و مریم سیف نراقی .

https://www.porseman.com/